Zgrada Okružnog načelstva u Kruševcu

Zgrada Okružnog načelstva je postavljena licem prema glavnoj ulici, koja predstavlja osnovni linijski tok prostiranja grada. Prostorno je povučena nešto unazad od ove regulacione ose urbanističkog razvoja. Ovaj položaj, u okruženju uređene parkovske površine podvlači njen monumentalni karakter. Tek malo udaljena od centralnog gradskog trga sa spomenikom kosovskim junacima, diskretno motri na prošlost i sadašnjost žitelja Kruševca.

Zgrada je od samog početka bila namenjena sedištu lokalne vlasti. Od Okružnog načelstva i suda tokom trajanja kraljevine, do gradske uprave nakon dobijanja statusa grada 2006. godine.

Istorijski okvir

Kraljevina Srbija nastala je odlukom Narodne skupštine Kneževine Srbije 6. marta 1882. godine. Reprezentativna i pretenciozna građevina podiže se u staroj srpskoj prestonici kao svedočanstvo  savremenih stvaralačkih ambicija mlade države. Tokom građevinskog poleta toga doba Kruševac se postepeno od turske kasabe pretvara u modernu evropsku varoš.

Projekt izrađuje službenik tadašnjeg Ministarstva građevina, arhitekta Nikola Nestorović. (Danas je više od deset njegovih autorskih i koautorskih dela na spisku nepokretnih kulturnih dobara Srbije). Zgrada Okružnog načelstva u Kruševcu projektovana je gotovo istovremeno kad i zgrada kragujevačkog načelstva i suda, obe sa istim autorskim pečatom. Izgradnja počinje 1900. i traje do 1904. godine. Menjaju se dva preduzimača, a radove privodi kraju Hadži Oto Goldner iz Beograda (poznat i po radovima na izgradnji crkve Svetog Aleksandra Nevskog u Beogradu).

Početak radova vezan je za poslednje godine vladavine kralja Aleksandra Obrenovića, a završetak za početne kralja Petra I Karađorđevića. Slično je bilo i sa spomenikom kosovskim junacima u neposrednoj blizini. Njemu je kamen temeljac položio kralj Aleksandar 1889. a svečano otkrio kralj Petar 15. Juna 1904. koji je bio i prvi gost na otvaranju zgrade Načelstva.

Objekat je zadržao svoju autentičnost do danas, kako u spoljašnjem izgledu tako, uglavnom, i u enterijeru. Izuzetak čine mozaici koji su naknadno dodati u svečanoj sali zdanja.

Zgrada Okružnog načelstva – arhitektura

Spoljašnji izgled

Jednospratna zgrada Okružnog načelstva podignuta je na velikoj parceli na mestu prizemne zgrade starog načelstva. Izvedena je u duhu akademskog eklekticizma sa klasicističkim elementima. Zidno platno horizontalno je podeljeno vencem sa vertikalnim raščlanjavanjem.

Prednja fasada je sa tri izvučena dela (rizalita), po sredini i na uglovima. Najveći je srednji, sa tri prozora na spratu. Prozori su uokvireni jonskim stubovima i dekorativnim elementima iznad  lukova. Nešto skromnije, ali u istom stilu, uređeni su i ostali prozori. Iznad izvučenih delova fasade su i tri kupole sa metalnim pokrivačem. Sve su četvorostrane. Srednja, najveća, ima na vrhu platformu sa gvozdenom ogradom, dok ugaone, na svim stranama, krasi po jedan okrugli prozor (okulus). Još dve istovetne kupole, uzdižu se i na uglovima, značajno skromnije, zapadne (zadnje) fasade.

Osnova i unutrašnjost

Dimenzije objekta u osnovi  su 70 x 30 m, sa primenjenom dvostrukom simetrijom oko obe ose – i podužne i poprečne. Dva velika unutrašnja dvorišta uokviruje ram od hodnika i kancelarija smeštenih duž spoljnih fasada, presečen po sredini duže strane poprečnim krakom.

U ovom kraku smešteni su ulazni deo, centralni hol sa masivnim stupcima koji nose krstaste i bačvaste svodove. Iz njega polazi i raskošno stepenište sa masivnom mermernom ogradom. Srednji krak stepeništa vodi do podesta koji se račva na dva bočna kraka koji vode ka spratnom holu. Ovaj je ograđen istom masivnom mermernom ogradom kao i stepenište. Iz ograde izrastaju mermerni stubovi, po pet sa obe strane, i završavaju plafonskim lukovima. Plafon je ukrašen kvadratnim plitkim nišama. Na zapadnoj strani spratnog hola nalazi se uzdignuta platforma koja se često koristi kao kamerna scena što omogućuje odlična akustika prostora.

Ispred velike sale, u kojoj se održavaju sednice Skupštine grada, nalazi se skulptura “Hercegovka plete venac”, hrvatskog vajara Ivana Rendića. Rađena je u mermeru i kopija je istoimenog dela iz 1885. godine, rađenog za grobnicu Stevana Ivankovića, trgovca iz Trsta. Pripada ranoj fazi Randićevog stvaralaštva.

Mozaik sala

Izvorno, na podestu – poluspratu je bio ulaz u sudnicu, a danas u Svečanu ili Mozaik salu.

U njoj su, naknadno, postavljeni mozaici akademika Mladena Srbinovića sa zajedničkim nazivom “U slavu Kruševca”. Inspirisani srednjovekovnom istorijom Srbije i Kruševca, mozaici su postavljani u tri faze. Prvi kompleks od 12 velikih zidnih mozaika završen je 1971. kao deo programa proslave “Šest vekova Kruševca”. Grupa od 17 mozaika na podu sale urađena je 1986. a poslednjih 16 motiva ukrasili su plafonske niše – lunete 1989. godine povodom obeležavanja 600 godina od Kosovske bitke.

Srbinović je upotpunio izgled dvorane vitražima postavljenim u prozorskim okvirima sale. U njoj se danas obavljaju venčanja i održavaju balovi i prijemi.